Cây xạ đen có tên khoa học là Celastrus hindsii Benth et Hook, còn được gọi là cây dây gối, cây bách giải, bạch vạn hoa. Nghiên cứu cho thấy trong cây xạ đen có các hoạt chất Fanavolnoid; Quinon (có tác dụng phòng chống ung thư và làm cho tế bào ung thư hoá lỏng, dễ tiêu), hợp chất Saponin Triterbenoid (có tác dụng chống nhiễm khuẩn). Theo đông y thì cây xạ đen có vị đắng chát, tính hàn, có tác dụng hữu hiệu trong việc điều trị mụn nhọt, tiêu viêm, giải độc, giảm tiết dịch, tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
Sau khi cây xạ đen trưởng thành, người dân có thể thu hái vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, nhất là phần lá cây. Còn thân và cành thì thường đợi đến khi cây già mới thu hoạch về làm thuốc, mỗi năm thu hoạch từ 4 - 6 lứa.
 |
Chị Triệu Thị Thành, Giám đốc HTX chia sẻ: "Tiền thân là Tổ hợp tác trồng và thu hái dược liệu Khuổi Lùng, đến tháng 06/2022, HTX Hoa Sơn Mỹ Phương được thành lập với 17 thành viên, trong đó 98% dân tộc Dao, 70% hộ nghèo, cận nghèo. Thành quả đầu tay là sản phẩm Trà túi lọc xạ đen Ba Bể ra đời đã nhận được sự ủng hộ của người tiêu dùng. Đối với nguyên liệu cây xạ đen sẽ được trồng theo hướng hữu cơ, không hóa chất nên an toàn. Sản phẩm được đóng gói, có nhãn mác và tem truy xuất nguồn gốc rõ ràng."
Nhằm nâng cao chất lượng sản phẩm dược liệu, từ khi mới thành lập, các thành viên trong HTX vừa thực hiện trồng cây dược liệu vừa tham gia sản xuất sản phẩm. Hoạt động sản xuất đòi hỏi sự tỉ mỉ và đầu tư lớn, trong khi đó, HTX còn non trẻ nên chưa có vốn đầu tư xây dựng nhà xưởng, trang bị máy móc hiện đại để sơ chế sản phẩm. Do đó, đơn vị đã liên kết với HTX Nông nghiệp Thanh niên Như Cố (Chợ Mới) để chế biến thảo dược bằng hệ thống sấy, nghiền bột trà, dây chuyền đóng gói thành phẩm trà túi lọc... theo hình thức chuyển giao công nghệ.
Theo đó, trong năm 2023, HTX được Hội Nông dân tỉnh Bắc Kạn hỗ trợ 2.000 cây giống xạ đen và phân bón, các thành viên HTX được tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc, thu hái cây dược liệu. Sản phẩm đã tới tay người tiêu dùng với sản lượng trên 800 hộp trà túi lọc thành phẩm (mỗi hộp 30 túi trà, 3g/túi), bán với giá 60.000 đồng/hộp.
 |
Ngoài cây xạ đen, HTX còn phát triển thêm các loại cây thảo dược quý như: Cây bàn tay ma, trà hoa vàng, khôi nhung tía... để tạo ra các sản phẩm an toàn, tiện dụng cho người tiêu dùng. Hiện HTX mở rộng vùng nguyên liệu tại hai xã Mỹ Phương và Yến Dương, với diện tích trồng và chăm sóc trên 3ha, giải quyết vấn đề việc làm cho 17 thành viên tại HTX và một số người dân khác trong vùng có công ăn, việc làm ổn định với thu nhập từ 2 - 3,5 triệu đồng/người/tháng.
Mục tiêu trong thời gian tới, HTX hoàn thiện các thủ tục để được công nhận, đánh giá phân hạng sản phẩm OCOP năm 2023; phấn đấu mở rộng diện tích trồng xạ đen lên 5ha. Sản phẩm trà túi lọc xạ đen, thảo dược tắm người Dao... không chỉ ở Bắc Kạn mà còn đưa sản phẩm tiêu thụ ở nhiều tỉnh thành khác như Thái Nguyên, Bắc Giang, Hà Nội... cũng như các sàn thương mại điện tử.
Với khát vọng nâng tầm dược liệu, việc nâng cao giá trị những cây thảo dược thân thuộc của HTX Hoa Sơn Mỹ Phương bước đầu đã mang lại kết quả khả quan. Vừa giữ gìn được giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Dao vừa góp phần giải quyết việc làm, thực hiện công tác giảm nghèo bền vững tại địa phương./.
